Hattat Esad Muhlis Paşa

Ankara'ya bağlı Ayaş'ta doğdu. Ayaş müftüsü Hasan Efendi'nin oğludur. Aile şeceresi Bayrâmiyye-i Melâmiyye büyüklerinden Bünyâmin Ayâşriye kadar çıkar.1780 yılında vefat etti

Medresede tahsilini tamamladıktan sonra Ayaş voyvodalığına tayin edilen Esad Muhlise bir süre sonra silâhşorluk payesi verildi, 1806'da kapucıbaşı oldu. Ardından İstanbul'a çağrıldı, burada bazı devlet büyükleriyle tanıştı ve ken­disine mîrâhurluk verildi. Daha sonra sırasıyla humbaracıbaşı (1818), başbâki kulu (1821), Drama nâzın ve 1825'te pa­şalık rütbesiyle Edirne valisi oldu. 1827 de Orduyı Hümâyun memurluğuna ta­yin edildi, bir yıl sonra da Dimetoka'ya gönderildi. Aynı yıl Adana, 1829'da Kon­ya valisi oldu. 1828-1829 Osmanlı-Rus harbinin ardından bölgeyi iyi tanıdığı için Erzurum valiliğine getirildi. Kendisine vezirlik rütbesine ek olarak fevkalâde zamanlarda Erzurum valilerine verilen Şark seraskerliği unvanı da verildi. 1836′-da yeni kurulan Erzurum Redîf-i Mansû-re müşirliğine getirildi. Erzurum'u yeniden imar ve tahkim eden Esad Paşa, 1836'da bu görevinden ayrılarak Şûra-yi Bâbıâlî âzası olduysa da reis Kölemen Dâvud Paşa'nın baskısı yüzünden 1839 da buradan da ayrılmak zorunda kaldı. Aynı yıl Boğaz muhafızı, ardından Sivas, 1840'ta Halep, iki yıl sonra Sayda. 1845'te de ikinci defa Erzurum valisi oldu. Erzurum'da Tanzimat'ın uygulanma­sından doğan karışıklıkları önlemeye ça­lışan Esad Paşa bir yıl sonra azledildi. Musul valisi iken Bedirhânî Bey isyanını bastırmakta gösterdiği başarı ile dikkati çekti. 1847'de Diyarbekir valiliğine ta­yin edildi ve burada vefat etti. Viyana sefiri iken intihar eden devlet adamı Sâdullah Paşa Esad Muhlis Paşanın oğludur.

Bilgili, cesur ve dürüst bir devlet adamı olarak tanınan Esad Muhlis Paşa divan şiiri tarzında şiirler de yazmıştır. Sayı bakımından pek fazla olmayan manzumelerinin ölümünden sonra Dîvançe-i Es'ad Paşa adıyla taşbaskısı yapılmıştır.

Aynı zamanda devrinin tanınmış hattatlarından olan Esad Muhlis Paşa'nın hat sanatında kimlerden ders aldığı bilin­memektedir. Edirne Türk ve İslâm Eser­leri Müzesi. Üçşerefeli Cami. Bünyâmin Ayâşî Camii ve Münevver Ayaşlı özel koleksiyonundaki yazıları daha ziyade ta'lik, celî-ta'lik ve celî-sülüs tarzındadır. Ankara Ayaş'ta Bünyâmin Ayâşî Dergâhı camiindeki yazıları, 1809-1811 yıllarına ait İlk dönem eserlerinden kabul edil­mektedir, Daha sonraki yıllara ait eserlerinde mevcut harf ve kompozisyon gü­zelliğine bakılırsa çeşitli kademelerde devam eden devlet görevleri sırasında yazıya ara vermeden devam ettiği ve şi­irden çok hatla meşgul olduğu anlaşılır. Gerek memleketi olan Ayaş'ta gerekse resmî görevle bulunduğu yerlerde nazmı da kendisine ait olmak üzere pek çok çeşme, sebil ve bina kitabesinde onun imzası bulunmaktadır. Erzurum'da kendi adıyla anılan ve minaresinin güzellilğiyle dikkati çeken camiyi de buradaki valiliği sırasında yaptırmıştır.

 

Bibliyografya:

 

Dîvançe-i Es'ad Paşa, İstanbu! 1268, s. 2-4; Sicilli Osmânî, I, 340; Osmanlı Müellifleri, II, 81-82; İbnülemin. Son Asır Türk Şairleri, IV, 972; Gövsa. Türk Meşhurları, s. 121; Konyalı. Erzurum Tarihi, s. 201-202; Mehmed Aldan. Türlü Yönleriyle Ayaş, Ankara 1965, s. 131; Oral Onur. Edirne Türk Tarihi Vesikalarından Kitabeler, İstanbul 1972, s. 51-52, 55-57, 202-203; a.mlf.. Edirne Hat Sanatı, İstanbul 1985, s. 115; Cevdet Küçük, Tanzimat Devrinde Er­zurum (doktora tezi, 1975). İÜ Ktp., nr. 12211, 3, s. 97-100, 242-245, 281-285; M. Husrev Suba­yı şı. "Esad Muhlis, Sadullah ve Kemâl İsmail ,n Sâdık Paşaların Hattatlığı ve Ayaş'taki Hat­ların Sanat Değeri", Ayaş ue Bünyâmin Aya-şî, Ankara 1993, s. 177-201; Kamusu i-âlâm, İL II, 911; Kâmil Şahin. "Bünyâmin Ayâşî", DİA, VI, 491.

KAYNAK: TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ, ANKARA : TÜRKİYE DİYANET VAKFI, 2013. 11. CİLT