Veliyyüddin Efendi’nin birçok hayratı mevcuttur. Bunlarla ilgili vakfiyelerin çeşitli tarihlerde genişletilerek yeniden düzenlendiği anlaşılmaktadır (Cunbur, s. 172 vd.). Babasının yaptırdığı, kendisinin de müderrislikte bulunduğu Arabacı Bayezid mahallesindeki medresede çalışan görevliler için tahsisat ayırmış, Bursa’da ikameti sırasında Abdal Murad Zâviyesi’ne yol açtırmıştır. Ayrıca Edirnekapı ile Otakçılar arasında Bâhir Mustafa Paşa’nın inşa ettirdiği Nakşibendî Tekkesi’ne minber koydurmuştur. Vakfiyesindeki bilgilerden Mehmed Murad Buhârî Dergâhı’nda da (Şeyh Murad Tekkesi) bir mescid-tevhidhâne yaptırdığı anlaşılmaktadır. Veliyyüddin Efendi’nin bunların yanında Koca Mustafa Paşa Camii avlusuna bir muvakkithâne ilâve ettirdiği kaydedilir. En önemli hayratı ise İstanbul’da Zeytinburnu ile Bakırköy arasında kalan Çırpıcı çayırı civarındaki mesire ve çeşmesidir. Bu vakıf onun Galata kadısı olduğu sırada tesis edilmiştir. Veli Efendi çayırı ve çeşmesi, zamanla İstanbul halkı tarafından manilere konu teşkil edecek derecede sevilen bir mesire haline gelmiştir. Bu alan günümüzde Veliefendi Hipodromu adıyla at yarışlarının yapıldığı bir yer olarak kullanılmaktadır. Veliyyüddin Efendi’nin önemli hizmeti ise inşa ettirdiği kütüphane ile vakfettiği kitaplarıdır (bk. VELİYYÜDDİN EFENDİ KÜTÜPHANESİ).
Eseri bulunduğuna dair kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmayan Veliyyüddin Efendi, Osmanlı ta‘lik ekolünün önde gelen üstatlarındandır. Ta‘lik hattını Durmuşzâde Ahmed Efendi’den meşketmiştir. Zamanla bu alanda üstün başarı gösterip İmâd-ı Rûm lakabıyla anılmış, İran ta‘lik üslûbundan farklı şekilde Yesârî Mehmed Esad öncesinde ortaya çıkan Türk ta‘lik ekolünün öncülerinden sayılmıştır. Veliyyüddin Efendi’nin günümüze ulaşan ta‘lik kıta ve celî ta‘lik kitâbe yazılarında bu yeni oluşumun ve üslûp arayışlarının izleri açıkça görülmektedir. Müstakimzâde, Tuhfe’de Veliyyüddin Efendi’nin yetiştirdiği hattatlar arasında Mustafa Tayyibî, Seyyid Mehmed Said,mehmed arif, Osman b. İbrâhim, Mustafa b. Hüseyin, İsmâil b. Osman ve Mehmed Hüdâdât’ın biyografilerine yer vermiştir. III. Mustafa ve III. Ahmed’in de Veliyyüddin Efendi’den hat meşkettiği kaydedilir. Meşhur hattat Yesârî Mehmed Esad Efendi hat meşketmek için Veliyyüddin Efendi’ye başvurmuş, ancak hattatın sağ tarafının felçli, sol tarafının da râşeli olması sebebiyle başvurusu kabul edilmemiştir. Veliyyüddin Efendi, daha sonra icâzet merasimine davet edildiğinde Yesârî Mehmed Efendi’nin hat alanındaki kabiliyetini ve başarısını görünce bundan pişman olduğunu ifade etmiştir.
Veliyyüddin Efendi’nin ta‘lik kıta ve murakka‘ları çeşitli müze ve kütüphanelerle özel koleksiyonlarda mevcuttur. Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde (nr. 2444), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (Güzel Yazılar, nr. 220) meşk murakka‘ ve İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlı (FY, nr. 1225, 1425, 1428) murakka‘ları Veliyyüddin Efendi’nin ta‘lik yazıdaki sanat gücünü gösteren örneklerdendir. Süheyl Ünver, Veliyyüddin Efendi’nin kendi yazılarının yanında zengin bir hat koleksiyonu bulunduğunu da kaydeder; ancak kütüphanesinde bazı örneklerine rastlanan bu koleksiyonun vefatından sonra muhafaza edilmediğini ve muhtemelen vârisleri tarafından satıldığını söyler. Dönemine ait birçok mimari eserin celî ta‘lik kitâbe yazılarının Veliyyüddin Efendi’ye ait olduğu görülmektedir. Onun imzasını taşıyan celî ta‘lik kitâbeler arasında Hekimoğlu Ali Paşa’nın yaptırdığı sebil ve çeşme ile caminin avlu kapıları üzerindeki kitâbeler, Sadrazam Ali Paşa’nın camisinin sebili, çeşmesi ve avlusunun iki kapısı üzerindeki kitâbeler, Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa Sebili ile Dârülhadis Çeşmesi kitâbeleri, Veliyyüddin Efendi Kütüphanesi kitâbesi ve Eyüp’te Baba Haydar mahallesinde Şeyhülislâm Seyyid Mustafa Efendi’nin yaptırdığı Tımışvar (Şeyhülislâm Mustafa Efendi) Tekkesi’nin kapısı üzerindeki manzum kitâbe sayılabilir. Üsküdar’daki Ayazma Camii’nin Sadrazam Râgıb Paşa’ya ait tarih kitâbesi de o sırada şeyhülislâm olan Veliyyüddin Efendi tarafından yazılmıştır. Ayrıca, Fâtih Sultan Mehmed tarafından silâhhâne olarak düzenlenen Aya İrini’nin III. Ahmed döneminde yapılan onarımına dair celî ta‘lik tarih kitâbesi de Veliyyüddin Efendi’ye aittir. Çiçek yetiştiriciliğine ve lâlelere özel ilgi duyan Veliyyüddin Efendi’nin yaşadığı döneme adını veren lâlenin otuz beş farklı cinsini yetiştirdiği kaydedilir. 1728’de saray için sipariş edilen lâle soğanları arasında Veliyyüddin Efendi’nin bizzat yetiştirdiği “lem‘a-yi feyz” ve “nahl-i işve” adlı lâlelere ait soğanlar da yer almaktaydı (Sayıoğulları, s. 35).
BİBLİYOGRAFYA:
Çeşmîzâde, Târih (nşr. Bekir Kütükoğlu), İstanbul 1959, s. 27, 67-68; Şem‘dânîzâde, Müri’t-tevârîh (Aktepe), I, 11-12; II/A, s. 11, 37, 39, 42, 44, 100, 102, 110, 113; Müstakimzâde, Tuhfe, s. 750-751; Devhatü’l-meşâyih, s. 102; Vâsıf, Târih, I, 161-162, 320-321; Sicill-i Osmânî, IV, 614; İlmiyye Salnâmesi, s. 534-535; Ahmed Refik [Altınay], Onikinci Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı (1689-1785), İstanbul 1930, s. 96, 214-215; Danişmend, Kronoloji, IV, 539-540; V, 559; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/2, s. 488-492; a.mlf., İlmiye Teşkilâtı, s. 191-194; Müjgân Cunbur, “Şeyhülislâm Veliyyüddin Efendi Vakıfları ve Kütüphanesi”, Necati Lugal Armağanı, Ankara 1968, s. 165-189; M. Orhan Bayrak,
Veliyüddin efendi'nin talik bir yazısını 2015 senesinde çukurcumada gördüm,bir diğer eserini 2014 senesinde gördüm.Mustafa ÜZEL
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder